Tahvil Nedir? Çeşitleri Nelerdir? Yatırımı Nasıl Yapılır?

Tahviller kısaca borçlanma senetleri olarak bilinirler. Genellikle hisse senetleriyle karıştırılmalarına karşın, bariz farklılıkları bulunmaktadır. Çeşitli türleri bulunmaktadır ve genellikle şirketlerin kaynak ihtiyaçlarını gidermek için çıkartılırlar. Vadeleri bir yıldan daha uzundur ve ticaret veya sermaye piyasası kanunlarına göre basılırlar.

Karıştırılan bir konu olması nedeniyle, tahvil nedir, çeşitleri nelerdir, yatırımı nasıl yapılır gibi konuları ele almak istiyorum:

Tahvil Nedir?

Anonim şirketlerin kaynak bulmak için itibari kıymetleri eşit ve ibareleri aynı olmak üzere çıkarttıkları borçlanma senetleridir. Tahviller, ticaret ya da sermaye piyasası kanunlarına göre basılırlar. Vadeleri bir yıldan daha uzundur. Tahvillerin üzerinde bulunan kupon veya anapara vadesi geldiği zaman, borçlu olan şirketin borçlarını ödemesi esasına dayanan menkul kıymetlerdir.

Tahviller, şirketlere ucuz ve uzun vadeli kaynak sağlama amacı taşımaktadır. Devlet tahvillerinde vade ve faiz riski bulunurken, özel şirketlerin tahvillerinde risk daha fazladır. Bu nedenle bir şirkete ait tahvil alınırken, sağlam bir mali analiz sürecine girilmelidir. Tahviller iskonto esasına dayalı olarak satılmaktadır. Bir sanayi kurulu veya mali kurum tahvil ihraç edip, alıcıya iskonto ederek satar. Alıcı ise iskonto oranında satıcıya eksi ödeme yapar. Ama vade sonunda tahvil nominal değeri tahsil edilir.

Tahvil Çeşitleri Nelerdir?

Tahviller de hisse senedi çeşitleri gibi alt gruplara ayrılmaktadır. Bu çeşitler ise şu şekildedir:

Devlet ve Özel Sektör Tahvilleri: Devletin iç borçlanma yoluyla çıkarttığı tahvillere, devlet tahvili denmektedir. Diğer bir adı ise hazine bonosudur. Devlet kendi ihtiyacına göre bir vade belirlemektedir. Özel sektör tarafından belli amaçlar doğrultusunda ve değişik vadelerde çıkarılan tahvillere de, özel sektör tahvili adı verilmektedir.

Hamiline ve Nama Yazılı Tahviller: Tahvil üzerinde sahibinin ismi belirtilmişse nama yazılı tahvildir. Herhangi bir isim belirtilmeyen ve elinde bulunduran kişinin alacak hakkı olan tahvillere de hamiline yazılı tahvil denir. Hamiline yazılı tahviller daha çok kullanılan bir türdür.

Primli ve Başa Baş Tahviller: Tahvil üzerinde yazılı olan değer yani nominal değer ile piyasaya çıkarılıyorsa başa baş tahvil denir. Üzerinde yazılı olan değerden daha aşağıda bir değerle piyasaya sunulan tahviller ise primli tahvillerdir. Tahviller nominal değerin % 5'i kadar düşük bir değerle piyasaya sürülebilirler.

İkramiyeli Tahviller: Daha fazla tahvil satışı yapabilmek için tahvil sahibine en menfaatler sağlayan türdür. Ülkemizde ise tahvil sahibine hak ettiği faiz dışında en bir menfaat sağlanmamaktadır.

Paraya Çevrilme Kolaylığı Olan Tahviller: Tahvillerin üzerinde vadeleri yazılıdır ve vade sonunda bu bedel alınır. Vade sonu beklenmeden istendiği zaman işleyen faizi ile paraya çevrilebilen tahvillere, paraya çevrilme kolaylığı olan tahvil adı verilir.

Garantili ve Garantisiz Tahviller: Satışları arttırmak için tahvillere bir banka veya şirket tarafından garanti verilebilir. Garanti verilen tahvillere, garantili tahvil adı verilirken; normal şekilde çıkarılan tahvillere garantisiz tahvil adı verilmektedir. Garantili tahviller, yatırımcısına daha fazla güven vermektedir ve riski daha düşüktür. Bu nedenle daha çok tercih edilirler.

Sabit ve Değişken Faizli Tahviller: Tahvil faizleri, arz ve talebe göre piyasalar tarafından günlük belirleniyorsa, değişken faizli tahvil adı verilir. SPK tarafından yapılan son düzenlemelere göre değişken faizli tahviller yerine 3, 6 veya 1 yıllık dönemli sabit faiz uygulanmaktadır. Bu tahvillere de sabit faizli tahvil adı verilmektedir.

Endeksli Tahviller: Altın veya döviz kurunun artış yüzdesine göre tahvil anaparası artırılarak sahibine ödenir. Bu tahvillere, endeksli tahviller denir. Tahvilin çıkarıldığı gün ile vade günü arasında kalan sürede altın veya döviz artış yüzdeleri hesaplanmaktadır.

Tahvil Yatırımı Nasıl Yapılır?

Ülkemizde tahvil piyasasında, TCMB, borsa üyeleri ve SPK yetki belgeli bankalar işlem yapabilmektedir. Yatırımcılar ise şahsen borsada işlem yapamazlar. Yetki belgesine sahip olan aracı kurumların vasıtasıyla işlemlerini gerçekleştirirler. Aracı kurumlar ise borsaya benzer şekilde hizmet verirler. Bu hizmetler; halka arza aracılık, alım – satım aracılığı, yatırım danışmanlığı, portföy yöneticiliği ve menkul kıymetleri geri alma ve satma taahhüdü ile alım – satımdır.

Tahvil işlemi yapacak olan aracı kurum, tahvil ve bono piyasası müdürlüğünü arayarak müşteri emirlerini iletmektedir. Piyasada işlem yapan taraflar, borsada olduğu gibi birbirini tanımazlar. Emirler aracı kurumlara iletilir ve bu şekilde gerçekleşen emirler, müşterilere iletilir. Aracı kurum yetkilisi verilen kodu, piyasa eksperine söyler ve kesin alım – satım pazarında işlem yapabilmek için işlem türünü, müşteri hesap kodunu, nominal değeri, fiyat ve emir tipini iletir. Eksperler bu bilgileri sisteme girerler. Piyasa izleme ekranlarında girilen tüm emirler takip edilir. En iyi teklif, en üstte yer alır ve bu sıraya göre işlem görürler.

Piyasaya gönderilen emirler, birbiri ile karşılaştığında yatırım gerçekleşir. Karşılaşmayan emirler ise iptal edilir. Karşılanmayan emirler değiştirilebilirler. Yapılan işlemlerde kaydedilmiş fiyatlar ve oranlar sonraki gün borsa bülteninde ilan edilirler.

Tahvillerin vadesinin uzun olması, yatırımcı açısından bazı sorunlar yaratır. Bu yüzden yatırımcılar daha kısa vadeli, benzer getiriye sahip, riski düşük başka alternatifleri tercih ederler. Günümüzde buna bağlı olarak tahvil vadeleri giderek kısalmaktadır.