Bono Nedir, Türleri Nelerdir?

Bono, kaybettirmeyen yatırım araçları ile birlikte anılmaktadır. Hisse senetleri dışında tanıdığımız kıymetli evraklardır. Bono, belli bir paranın, belli bir süre sonra ödeneceğini bildiren ticari belgedir. Bir diğer ismi ise emre muharrer senettir. Borsada portföyünüzü çeşitlendirmek için kullanacağınız, güvenilir ve kazançlı yatırım araçlarındandır.

Bonoda, iki taraf bulunur ve bunlar alacaklı ile borçludur. Alacaklı yani lehtar, bono bedelini tahsil edecek kişidir. Borçlu yani muhatap, bono bedelini ödeyecek kişidir. Bono oldukça farklı bir yatırım aracıdır ve farklı türleri bulunmaktadır. Hazine bonosu, altın, gümüş ve platin bonosu, banka bonoları, finansman bonosu (A Tipi, B Tipi gibi bonolar) şeklinde türleri bulunmaktadır.

Bono nedir, türleri nelerdir gibi konuları ele almak istiyorum:

Bono Nedir?

Vadesi 60 günden az – 360 günden fazla olmayan, çıkarılan kurum tarafından ödeme, ispat ve teminat amacıyla kullanılan menkul kıymetlerdir. Ekonomik nitelikleri nedeniyle kredi aracı olan bir menkul kıymet olduğu için bono yerine senet kelimesi de kullanılmaktadır. Bu isim benzerliği nedeniyle de hisse senetleri ile karıştırılmaktadır.

Bono, bir ödeme vaadi olarak görülür ve vadeli işlemlerde kullanılan bir senettir. Borçlu olan kişi ödeme için ayıracak nakit parası olmadığı için nakit ödeme yapmak yerine alacaklısına bono verir. Bu şekilde vadesi geldiği zaman ödemek üzere borçlanmış olur.

Bono iki şekilde tahsil edilmektedir. Birincisi, ödeme zamanı geldiği zaman alacaklının, borçluya başvurarak tutarı tahsil etmesi ve senedi vermesi şeklindedir. İkincisi ise alacaklı ödeme zamanını beklemeden bir bankaya gider ve senedi iskonto ettirerek bedeli tahsil eder. Borç vadesi geldiğinde ise borçlu kişi borcunu bankaya ödemektedir.

Bonoların, yasal olarak geçerli olması için bazı unsurları içermesi gerekmektedir. Bu unsurlar şu şekildedir:

• Bono kelimesi,
• Kayıtsız şartsız bir meblağ ödenmesi vaadi (Bedel),
• Lehtarın (alacaklı) adı ve soyadı,
• Bononun düzenlendiği gün (Keşide tarihi),
• Bononun düzenlendiği yer,
• Ödeme yeri, 
• Senedi düzenleyenin imzası, 
• Vade.

Bono Türleri Nelerdir? 

Bonoların basıldığı yer ve kullanım amaçları ile ilgili olarak çeşitli türleri bulunmaktadır. Bu türleri şu şekilde sıralandırabiliriz:

Hazine Bonosu: Türkiye Cumhuriyeti Hazinesi tarafından çıkarılan ve bir yıldan kısa vadeli Türk lirası veya döviz cinsinden devlet iç borçlanma senetleridir. Hazine bonosu, vade tarihine kadar elde tutulursa, anaparanın ve faizinin geri ödenmesi garantilidir.

Altın, Gümüş ve Platin Bonoları: Eski adıyla İstanbul Altın Borsası üyesi bankalar ile kıymetli maden aracı kurumlarının belirli bir miktarda kıymetli maden cinsinden ihraç ettiği bonolardır. Bu bonolar, iskontolu veya iskontosuz olarak satılabilen menkul kıymetlerdir. Altın, gümüş ve platin bonolarının vadesi 60 günden az – 360 günden fazla olamaz.

Altın, gümüş ve platin bonoları, halka arz edilme şartı ve iskonto esasına göre satışa sunulurlar. Satışta uygulanacak vadeye uygun bir şekilde iskonto oranları yıllık bazda hesaplanmaktadır. Satışın yapılacağı yerlerde ise satış süresi içinde ihraççı tarafından duyurulurlar. Bu bonoların satış bedeli, izahname ve sirkülerde belirtilmek kaydıyla Türk lirası, döviz veya kıymetli maden olarak tahsil edilmektedir. Altın, gümüş ve platin bonolarıyla ilgili ödemeler, esasları izahname ve sirkülerde belirtilmek koşuluyla, kıymetli madenin borsasında oluşan ağırlıklı ortalama fiyatı esas alınarak yapılır. Türk lirası veya ödeme tarihinde TCMB tarafından ilan edilen gösterge döviz satış kuru kullanılmak şartı ile döviz cinsinden ödeme yapılabilir. Ayrıca ödeme, ihraç sırasında fiziki teslim öngörülmüşse kıymetli maden cinsinden de aracı kuruluş vasıtasıyla yapılabilir.

Banka Bonoları: Kalkınma ve yatırım bankalarının borçlu sıfatıyla düzenlediği bonolardır. Sermaye Piyasası Kurulu tarafından kayda alınmasının ardından ihraç edilerek iskonto esasına göre satılan menkul kıymetlerdir. Halka arz edilecek banka bonolarının vadesi, 60 günden az – 360 günden fazla olamaz. Tahsilli satılacak banka bonolarının vadesi ise 15 günden az – 360 günden fazla olamaz.

Halka arz edilme şartıyla satışa sunulan banka bonoları, satışta uygulanacak vadeye uygun iskonto oranı yıllık bazda hesaplanarak, satışın yapılacağı satış süresi içinde banka tarafından duyurulmaktadır. Bonoların alım – satım işlemi, ikinci el piyasada serbesttir. Bu kural, bonoları ihraç eden bankalar için de geçerlidir. 

Finansman Bonosu: İşletmelerin kısa süreli fon ihtiyaçlarını karşılamak için genel olarak anonim ortaklık statüsünde olan büyük firmalar, bankalar ve finans kuruluşları tarafından basılıp ihraç edilen borç senetleridir. Tanınmış işletmeler, bankalar çıkardıkları borç senetleri ya da bonoları piyasaya satmak amacıyla kısa süreli fon ihtiyacını karşılarlar. ABD gibi ülkelerde yaygın bir şekilde kullanılırlar. Geri ödeme süreleri ise en fazla 9 aydır. Türkiye piyasalarına ise 1986 yılında girmişlerdir.